Oct 23

Газеты пишут о … голоде в Казахстане в 1930-х годов

№ 733 – 734
19 июня – 31 июля 2017

Институт демографии Национального исследовательского университета “Высшая школа экономики”
ЕВРАЗИЯНЕТ

Рассказ очевидицы о Великом голоде 1930-х годов
Когда Нурзие Кажибаевой было шесть лет, в Казахстане бушевал голод.
«Однажды в те времена мама сказала мне: Мы уходим в Китай. Ты же можешь идти, не так ли? Ты хорошая девочка. Мы пойдет туда пешком»», — поведала Кажибаева. Несмотря на то, что ей сейчас 91 год, рассказ ее был ясен и четок, а голос — звучен.
Все происходило в начале 1930-х годов, на пике искусственно созданной катастрофы, унесшей жизни миллионов людей по всему СССР.
Стараясь избежать их участи, семья Кажибаевой к марту 1933 года с огромными трудностями добралась из родных краев на востоке Казахстана до границы с Китаем.
Решиться на столь опасное путешествие их заставил вид множества трупов у обочин дорог. «Однажды папа вернулся домой и спросил: «Выживем мы или нет?» Потому что у дороги лежало такое множество трупов… Мой отец все это видел. Вот что я помню о голоде», — рассказала Кажибаева EurasiaNet.org во время интервью, состоявшегося в марте в квартире ее дочери, историка Назиры Нуртазиной, опубликовавшей мемуары своей матери.
Отец Кажибаевой уже бывал до этого в Китае. В 1916 году он бежал в Синьцзян, спасаясь от изданного российскими имперскими властями указа о призыве мусульман на тыловые работы во время Первой мировой войны. Этот указ вызвал восстание, охватившее всю Центральную Азию. Вернулся он только после того, как в России произошла революция.
Почти через 20 лет после этого ему, теперь уже с семьей, пришлось проделать этот путь еще раз. Проводник согласился показать им дорогу. В обмен они пообещали поделиться с проводником и его сыном припасами зерна, а также нести его сына, т.к. тот был болен.
«Мы отправились в путь ночью, — продолжила Кажибаева. — Я была самой младшей из всех. Мне было шесть. Мои дяди, братья моего отца, вели меня за руку. Мы шли ночью, а днем спали».
За 15 дней они пересекли горы и добрались до города Таченг, где семья обменяла драгоценности на еду. Позже они обменяли часть своего имущества на скот и присоединились к казахскому кочевью в степях.
Там они пережили Ашаршылык (Великий голод), годовщина которого ежегодно отмечается в Казахстане 31 мая. В этот день чтут всех жертв сталинских репрессий.
Голод стал результатом коллективизации, объявленной Иосифом Сталиным в конце 1920-х годов. В Казахстане кочевников-скотоводов загоняли в колхозы, где, по идее партии, они должны были вместе смотреть за общим скотом на общее благо. Но коллективизация проводилась второпях и неорганизованно, и в результате реквизиции зерна и скота повсеместно в России, Беларуси, Украине и Казахстане начался голод.
«Главной причиной [голода в Казахстане] было уничтожение традиционного скотоводства, — сказал Талас Омарбеков, преподающий историю в Казахском национальном университете им. Аль-Фараби. — В начале 1930-х годов у казахов было порядка 40 млн голов скота. Тремя годами позже осталось всего 4,5 млн голов».
Прежде казахи кочевали небольшими, самодостаточными группами, но массовая реквизиция скота, который отправлялся в другие части СССР, привела к голоду.
«Мясная реквизиция была особенно тревожной и губительной для казахов, — добавил Омарбеков, занимающийся исследованием этого периода истории на протяжении уже 25 лет. — Казаха, кочевника и скотовода, всегда кормил скот, обеспечивавший его мясом, молоком, кумысом. Поэтому, потеряв скот, он автоматически погибал».
«Их единственным богатством был скот — единственным богатством, — отметил писатель Смагул Елубай, чья семья спаслась от голода, бежав из западного Казахстана в селение в Туркменистане на границе с Афганистаном. — Когда у них забрали скот, они погибли».
В целом тогда покинуть родные места пришлось примерно миллиону казахов. Из них порядка 400 тыс. позже вернулись домой.
Елубай первым отразил события того периода в прозе — в своем романе «Одинокая юрта».
В книге рассказывается об ужасах 1930-х годов. Елубай тайно написал ее в 1980-е годы, еще в советские времена, когда существовал запрет на обсуждение этой темы. Опубликован роман был лишь после обретения Казахстаном независимости. «Этот роман шел от сердца, — сказал писатель, которому недавно исполнилось 70 лет. — Я не мог не написать его. Он слишком жег душу».
До сих пор никто не знает, сколько жизней голод унес в Казахстане. По самым консервативным подсчетам, около 1 млн человек. Согласно результатам исследования Омарбекова, от голода и болезней умерли 2,3 млн человек, т.е. более трети населения Казахстана, составлявшего до бедствия 6,2 млн.
Для казахов это было демографической катастрофой, последствия которой ощущаются по сей день.
«Если бы не голод, количество казахов сегодня исчислялось бы десятками миллионов, — сказал Борис Джапаров, директор архива Президента Республики Казахстан, в интервью в своем офисе в Алматы.
Исследователь Айнаш Сейсенбаева проводит часть времени, документируя имена жертв голода для запущенного в прошлом году проекта. Большая часть информации добывается в архиве, но также помогают и данные, получаемые от граждан. «Это очень сложно, — поделилась она, открыв на компьютере базу данных на сайте Asharsylyq.kz, где агрегируется собранная информация. — В документе вы находите имя, но необходимо еще выяснить, погиб этот человек от голода или нет».
Данный процесс требует гигантских усилий. За год работы база данных Asharsylyq.kz пополнилась всего 415 именами.
В Украине данная трагедия, известная как «Голодомор», была официально объявлена геноцидом. Многие историки там считают, что голод устроили специально, чтобы уничтожить украинский народ. Данное видение истории яростно оспаривается их российскими коллегами.
В Казахстане, высоко ценящем свои отношения с Россией, события тех лет в основном рассматриваются по-иному. Президент Нурсултан Назарбаев называет их общей трагедией, причиной которой стала тоталитарная система. Но некоторые хотят свести исторические счеты.
Кажибаева считает, что ей очень повезло, т.к. ее семья успешно пережила голод и смогла вернуться домой в Казахстан шестью месяцами позже.
«Мы пришли к пограничному переходу — я хорошо это помню — и к нам на всем скаку подскочили четыре всадника. У них на руках были красные повязки, — поделилась воспоминаниями она. — Когда отец объяснил, что мы возвращаемся домой, эти русские похлопали отца по плечу и закричали: «Очень хорошо! Молодец!» Так мы живыми и невредимыми вернулись в родную страну».

Джоанна ЛИЛЛИС (Joanna Lillis). «EurasiaNet», 2 июня 2017 года
ИноСМИ.RU 14 2016 года

Oct 23

ХХ ғ. 30 – жылдарындағы Қазақстандағы ашаршылықтың демографиялық зардаптары

Тәуелсіздігімізді алып, егеменді ел болып жатқан кезде ұзақ жылдар бойы отаршылдықтың тұтқынына түскен санамыз қайта жанданып, даму үрдісін бастан өткізуде. Кеңес үкіметі кезіндегі айтылмаған, айтылуға тыйым салынған көптеген тарихы құнды деректерімізді зерттеуге бет бұрып жатырмыз. Соның бір жарқын көрінісі ретінде ұлттық демографиямызда орын алып отырған өзгерістерден айқын байқалады. Кейінгі жылдары қазақ халқының демографиялық мәліметтерді білуге деген қызығушылығы артып, қазақ ұлты өз жерінде қалай азшылыққа ұшырады деген сауалдар әркімді де ойландырары сөзсіз. Тарихқа көз жүгіртетін болсақ Қазақстанда XX ғасыр ірі тарихи оқиғалармен ерекшеленеді. Өткен ғасырдың алғашқы жартысы — қазақ халқының өмірінде бетбұрысты кезең деп саналады. Әсіресе 20–30 жылдарындағы ашаршылық апаты немесе «Ұлы жұт» қазақ тарихының қасіретті беттерін айғақтайды. Зертеуші ғалымдар осы мәселемен айналысып, Қазақстанда халқы бір ғасырда үш бірдей ашаршылықты бастан кешкен және оны үш кезеңге бөліп қарастырады: —1919 — 1922 жылдардағы аштық (1,5 млн адам) —1931 — 1933 жылдардағы аштық (2,5 млн адам) —1946 жылдары болған аштық. Әрине, бірінші ашаршылық та сұмдық болды. Бірінші ашаршылық 1919–1922 жж. болған. Осы жылдары аштық кезінде 1,5 млн жуық адам шығыны болды. Ол көбінесе елдің оңтүстік аймақтарын қамтыды, нақ осы және басқа да деңгейде Қазақстанның барлық тұрғындары да зардап шекті. Екінші ашаршылық, әртүрлі мәліметтер бойынша, 1930—жылдарда 1,5 млн—нан 2,5 млн. адамға дейін болды. Ал, үшінші ашаршылық соғыстан кейінгі еліміздегі экономикалық ахуалдарға байланыты туындады. Бірақ та, бұл ашаршылық сол жылдары халықтан жасырын түрде ұстады. Осылайша, қазақтар іс жүзінде 15–20 жылдың ішінде халқының жартысына жуығынан айырылған. Әлемдік тарих мұндай кең ауқымды ашаршылықты білген емес. Сондықтан, осы қасіретті әрбір қазақ білуге міндетті және есте сақтап, ұмытпауымыз тиіс.

Толығырақ: http://e-history.kz/kz/contents/view/2426
© e-history.kz

Nov 21

Зұлмат Жылдар жаңғырығы. АНА ТІЛІ ГАЗЕТІ

№ 46 (1356)
17 – 23 қараша
2016 жыл

17-Қараша, 2016 Зерде 38 рет оқылды
Қазақстан Республикасы Президентінің Архивінде «Мәңгілік Eл» қайраткерлері» тақырыбында белгілі ақын Ғалым Жайлыбаймен шығармашылық кездесу өтті. Оны Архив басшысы Б.Жапаров сөз сөйлеп ашты.
Кездесуде Ғ.Жайлыбайдың үзеңгілес әріптестері, белгілі ақындар Кәдірбек Құны-пияұлы, Қасымхан Бегманов, Әбубәкір Қайран болды. Олар ақынның шығармашылығы мен азамат ретіндегі ерекше қырларын әңгіме етті.
Кездесуде КарЛАГ деген атпен әйгілі Қарағанды аумағына салынған лагерь, ондағы тұтқындардың жан азабы мен тән азабы туралы жазылған «Қара орамал», 1932 жылдары осы лагерді салуға жер босату үшін Жаңаарқа ауданының аумағындағы Түгіскен деген жерден Шу өзені бойына күштеп көшірілген бір қауым ел туралы баяндалған «Тамакөшкен» поэмалары туралы әңгіме болды. Архивтің бас сарапшысы А.Сейсенбаева тақырыпқа сай баяндама жасады.
Кездесуге қоғамдық ұйымдардың өкілдері, мектеп оқушылары, жоғары оқу орындарының студенттері, архивистер қатысты.

Nov 18

«Мәңгілік Eл» қайраткерлері: ақын Ғалым Жайлыбай»

Үстіміздегі жылдың 16 қарашасында Қазақстан Республикасы Президентінің Архивінде «Мәңгілік Eл» қайраткерлері: ақын Ғалым Жайлыбай» тақырыбында белгілі ақын Ғ. Жайлыбаймен шығармашылық кездесу өткізілді.
Кездесу салтанаты арнайы жиын залында жалғасып, ҚР Президентінің директоры Б. Ә. Жапаров сөз сөйлеп ашты. Ол алдымен ҚР Президенті Архиві елге еңбегі сіңген «Мәңгілік Eл» қайраткерлерін жас ұрпаққа дәріптеу мақсатында осындай іс-шаралардың өткізіп тұратындығын және Архивтің бүгінгі құрметті қонағы – Ғалым Жайлыбай да осы мәртебеге ие екендігін атап өтті. Б. Жапаров, сондай-ақ, ақынның ХХ ғ. басындағы қазақ қоғамының қасіретті тарихын суреттейтін туындыларының өскелең ұрпақ үшін айрықша маңызды екендігін айтты. Ақынның халықаралық марапаттарын атап өтті.
Кездесуге Ғ. Жайлыбайдың үзеңгілес әріптестері, белгілі ақындар – Құныпияұлы Кәдірбек, Бегманов Қасымхан, Қайран Әбубәкір келді. Олар ақынның шығармашылығы мен азамат ретіндегі ерекше қырларын әңгіме етті.
Кездесуде ақын жазған Ұлы Отан соғысының әскери тұтқындары мен саяси қуғындалған ұлт зиялылары тоғытылған КарЛАГ деген атпен әйгілі Қарағанды аумағына салынған лагерь, ондағы тұтқындардың жан азабы мен тән азабы туралы жазылған “Қара орамал”, 1932 жылдары осы лагерді салуға жер босату үшін Жаңаарқа ауданының аумағындағы Түгіскен деген жерден Шу өзені бойына күштеп көшірілген бір қауым ел туралы жазылған “Тамакөшкен” поэмалары туралы әңгіме болды, сондай-ақ дастандардан ҚР Президенті Архивінде сақталып тұрған аталмыш тарихи оқиғалар туралы құжаттармен ұштастырыла үзінділер оқылды.
Ғалым Жайлыбай өз сөзінде өмірбяны мен атқарған қызметі, еңбек жолын әңгімелей отырып, ақындыққа қалай келгенін, алғашқы шығармасы қалай туылғанын, сондай-ақ кездесуге түрткі болған дастандарының жазылуы ел тарихымен байланысты екенін, өзі сол тарихтың іздерін кешіп өскен арқаның төл баласы екенін қызықты етіп баяндады.
Кездесу барысында ҚР Президенті Архивінің кітапханасы ұйымдастырған Ғалым Жайлыбай шығармашылығы жөнінде кітап және архив құжаттары көрмесі таныстырылды.
Кездесу соңында Б. Жапаров ақынға оның баға жетпес шығармашылығы, ерен еңбегі үшін алғыс білдіріп, оған зор денсаулық пен жаңа шығармашылық табыстар тіледі.
Іс-шараға сондай-ақ қоғамдық ұйымдардың өкілдері, мектеп оқушылары, жоғары оқу орындарының студенттері, архивистер қатысты.

DSC_0338

Nov 04

Несипбаев А.С. Директор КГУ «Государственный архив Карагандинской области по научно- технической документации» Сельское хозяйство на территории Карлага до коллективизации (по документам Научного кабинета Карлага ОГПУ)

С момента организации Карлага началось изучение (исследование) состава на-селения, занятость в сельскохозяйственном производстве, видов производимых сельхозпродуктов, их продуктивность, климат, гидрометеорологические условия. «До начала 20- го столетия территория строительства совхозов Карлага ОГПУ была полностью заселена полукочующим казакским (таково написание национальности во всех документах прим. авт.) населением. За 20-30 лет выходцами из европейской части России здесь образованы 12-13 поселков с европейским населением (далее ЕН, сокращение автора) на юго- западе от Караганды. В южной части основан только лишь один поселок Просторное, остальная территория до 30 года «оставалась в руках казакского населения (далее КН)».

Read the rest of this entry »

Older posts «

» Newer posts

Facebook